سی سخت

سی سخت یکی از شهرهای استان کهگیلویه و بویر احمد و مرکز شهرستان دنا است که در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر یاسوج واقع شده است. مردم این منطقه از ایلات اصیل و ریشه دار لُر بویراحمدی هستند که به زبان لری صحبت میکنند.

شهرستان دنا از شمال به شهرستان سمیرم که در استان اصفهان است و شهرستان لردگان و از جنوب هم به شهرستان بویر احمد محدود میشود.شهر سی سخت در کوهپایه های کوه دنا که یکی از بلندترین رشته کوهای زاگرس است که به علت پوشش گیاهی و تنوع گیاهان مختلف و مناطق خوش آب و هوا سالانه توریستها و مردمان زیادی از این شهر دیدن میکنند و و میتوان از مناطق گردشگری این شهر به مناطق زیر اشاره کرد:

1. کوه گل
2. چشمه میشی
3. دشتک و بندان
4. چشمه سرد
5. چشمه توف
6. چشمه تاگی
7. چشمه سیاه
8. چشمه ریزک
9. ……..

و برای مسافرت به این شهر میتوان از جاده اصفهان – سمیرم-یاسوج به شهر سی سخت رسید.

 

چشمه ها

چشمه توف در مسیر رفتن به قله دناست که تمام فصول  دارای آبی بسیار زلال و خنک و گواراست که توریستهای زیادی هر ساله برای صعود به قله دنا که می آیند به چشمه توف میروند .چشمه تاگی در نزدیکی منطقه کلنجه، که از آب این چشمه برای آبیاری باغ های انگور و گردو و سیب استفاده میشودکه آبی گوارا و خنک دارد که تشنگی هر کوهنوردی را برطرف میکند و چشمه سرد نیز در منطقه کوه گل شهر سی سخت است و حال میشود از بزرگترین و پر آب ترین چشمه بنام چشمه میشی که در پایین گردنه بیپن قرار گرفته که با آب آن کل آب آشامیدنی این شهر تامین میشود و علاوه بر آن زمین کشاورزی روستای ده بزرگ را نیز تامین میکند.شهر سی سخت چون در منطقه ای سردسیری و کوهستانی ست در پاییز و زمستان کاملا رشته کوههای دنا پوشیده از برف هستند که همین موجب پر آبی منطقه سی سخت شده است و از نظر جغرافیایی و قرار داشتن در جوار کوه دنا دارای هوای مطبوع و جویبارها و چشمه سارهای دائمی و آبی خوش طعم و زلال است که از بالای کوه و بین برف فراوان سرایز شده و کل منطقه سی سخت را سیراب میکند.

تعدادی از منابع آبی این شهر عبارتند از:

• رودخانه کبکیان
• رودخانه خرسان
• رود تنگ پوتک
• رود دیاشام روستای کره
• نهر بهرام بیگی
•  نهر شبلیز
• آبشار میمند
• آبشار منج
• آبشار بهرام بیگی
• دودراک کره
• دره ناری
•  توف شاه

در این شهرستان وجود دارد.

چشمه کوه گل

اگر تا به حال به چشمه کوه گل نرفته اید میتوانید چند لحظه چشمانتان را ببنید و خود را میان قله های نسبتا بلند تصور کنید که پوشیده از برف و سفید رنگ هستند که نور خورشید بدون وقفه بر محیط اطراف و مخصوصا وسط دریاچه می تابد و این دریاچه کوچک و قشنگ وسط تنگه ای  بهمان نام (تنگه کوه گل)قرار دارد .

همانطور از اسم این چشمه پیداست اطراف آن پوشیده از گیاهان کوهی و معطری که بوی آنها فضا را پر کرده  و این گل های زیبا و رنگارنگ قطعا چشم هر انسان مشکل پسندی را راضی میکند و صدای پرندگان و قورباغه ها که با نسیم مطبوع و خنک این منطقه همراهی میکند زیبایی این فضا را دوچندان کرده است. تنگه کوه گل محیطی ست که در کمتر جایی می توان مثل این مکان پیدا کرد و اگر اغراق نباشد گویی بهشتی زمینی است که هر انسانی با دیدن این ناحیه عشق به زندگی در دلش جوانه میزند و هر گردشگری که به این منطقه وارد شده است تا سالهای سال از خاطرات شیرین چشمه و تنگه کوه گل میگوید.

کوه گل در منطقه ی کوهستانی دنا و در نزدیکی سی سخت قرار دارد.این دریاچه فصلی بوده و آب دریاچه از طریق ذوب شدن برف از ارتفاعات و کوههای سر فلک کشیده دنا سرازیر شده و وارد این دریاچه میشود و از اواخر زمستان تا اوایل بهار بر اثر برف کوه ها و بارش باران پر آب است و تا اواخر تابستان تقریبا این دریاچه زیبا خشک میشود اما در زمان بارش باران و ذوب برف های قلل دنا عمق آب آن به بیش از ۱۵ متر می رسد که باعث میشود اکوسیستمی زیبا را برای طبیعت دوستان به وجود آورد و یکی از قشنگترین و جذاب ترین جاذبه های گردشگری محسوب شود علاوه بر پوشش گیاهی متنوع و پر خواص  از نظر گونه جانواری هم از غنی ترین منطقه ی دنای شرقی است که اگر در زمان تابستان با اینکه آب این چشمه خیلی عمق کمتری دارد به این منطقه سفر کنید پرندگان مهاجری همچون

• مرغابی
• اردک کله سبز
• درنا
• لک لک
• حواصیل
• چنگر
• خروس کولی

 

و پرندگان بومی دیگر را در اطراف چشمه نظاره گر بود. و گیاهان این منطقه را هم میشود اینگونه نام برد:

• قارچ کوهی
• نعناع کوهی
• پونه
• جاشیر
• آویشن
• چویل
• بابونه
• ریواس
• پونه کوهی

برای رفتن به این بهشت زمینی اول باید به شهر یاسوج که مرکز استان چهار فصل کهگیلیویه و بویر احمد بروید و در شهر یاسوج نگران اقامت خود نباشید در آنجا با اجاره روزانه خانه و آپارتمان مبله شب خود را سپری کرده و بعد از سفر به یاسوج و با طی کردن مسافتی حدود ۳۵ کیلومتر به طرف شمال غربی این شهر چهار فصل رفته تا به شهر سی سخت برسید.شهر سی سخت مردمان خونگرم و مهمان نوازی دارد. وارد این شهر که بشوید و از هرکدام مسیر دسترسی به این دریاچه را بپرسید با کمال میل و روی شاد شما را راهنمایی می کنند و راه را به شمانشان میدهند و برای دیدن دریاچه مقابل خود تپه ای نسبتا بلند را تصور کنید که برای بالا رفتن از این تپه باید کفش مناسبی داشته باشید چون حدود نیم ساعت پیاده روی دارد.  طبیعت زیبای اطراف و مسیر این دریاچه باعث میشود زمان از دست شما خارج شود و محو تماشای مواهب خداوندی شوید اما آنچه که در اینجا در ذوق طبیعت گردان و گردشگران میزند ساختن سکوهای سنگی برای استراحت است این سازه ها کمی به بکر بودن این منطقه آسیب زده است هرچند که انسان با پیشرفت تکنولوژی توقعاتش بالا میرود ولی حیف است که این طبیعت بکر با دست ما انسانها از بین برود با این حال که تکنولوژی طبیعت را دستکاری کرده ولی نمیشود از زیبایی این منطقه چشم پوشی کرد چرا که در طول مسیر چشمه های و رودهای کوچک و بزرگی را میبینیم که آب خنک و گوارای دارد که انسان را به حیرت وا میدارد در طول مسیر تنها خواهش ما این است که حتما دوربین عکاسی به همراه داشته باشید چون طبیعت این منطقه سخاوتمندانه و رایگان سوژه های عکاسی خود را در اختیار شما گذاشته و خوشبختانه اگر علاقه به کمپینگ و چادر زنی دارید می توانید در اطراف این دریاچه چادرهای خود را بنا کنید و شب رویایی داشته باشید چراکه حیوانات وحشی و درنده ای تا کنون در این محدوده دیده نشده است.

چشمه میشی 

این چشمه از لحاظ موقعیت جغرافیایی از شهر سی سخت حدودا پنج کیلومتر فاصله داردو در شمال شرقی شهر سی سخت قرار گرفته که آب این چشمه از ارتفاعات دنا همیشه سر بلند سرچشمه میگیرد چشمه میشی در مرز غربی منطقه حفاظت شده دنا است.

چشمه ای با داستانی اسطوره ای و شگفت انگیز است اب چشمه میشی به قدری سرد است که تا فاصله هشتصد متری از آن نمی توانید سرمای آن را تحمل کنید و در تاریخ آمده است که کی خسرو به اهورامزدا گفت سر و تن خود را در این چشمه بشور و در غاری نزدیک این چشمه آرمیده است.و این چشمه آب شرب شهر سی سخت و آب کشاورزیث باغات آن اطراف را تامین میکند آب این چشمه به سمت روستاههای پایین دست رفته و مزارع سیب و گردو و انگور را آبیاری میکند که کشاورزان بعد از خستگی کار از آب زلال این چشمه میخورند گویی خستگی از تن آنها زدوده میشود

با اجاره روزانه ویلا در شهر سی سخت حتی در فصل تابستان که هوا در بقیه مناطق گرم و طاقت فرساست این شهر هوای مطبوع و دل پذیری داردکه میتواند به شما تجربه سفری کم نظیر را دهد .این چشمه در امتداد دره ای بزرگ و طولانی جاری است که به علت زلالی آب آن تمامی سنگ های این درهرا می توان  به وضوح شمارش کرد. آنچنان آب چشمه میشی زلال و درخشنده است  که در آن نگاهی بیاندازید عکس خود را در آن میبینید آب این مکان همیشگی و دائمی و یکی از مهم ترین چشمه های شهر سی سخت است .از این مسیر که کمی دور شویم و به سمت شرق سفر کنیم جاده ای کوهستانی و رودخانه های پر آبی را میبینیم که آب خود را از چشمه میشی و چشمه سارهای بالا دست گرفته اند و دره های با شیب تند و صخره سنگ های بلند و خوف ناکی را میتوان در  شمال این کوهستان نظاره گر بود. در سمت جنوب این جاده نیز پوشیده از برف با کوه های که از سفیدی برف مثال مرواریدی درخشانند گویی خداوند پارچه ای سفید را بر سر این منطقه کشیده این جاده شگفت انگیز که اکثر مواقع مه آلود و مهیب است در انتهای خود وقتی به جاده آسفالت رسیدید کافه و رستورانی شیک را میبینید که در میان کوهستان بنا شده که در فصل زمستان و مخصوصا در ساعات اولیه صبح که به آنجا بروید ارتفاع مه آنقدر پایین است که گویی در وسط ابرها یک رستوران بنا شده و در بالا دست این منقطه و در جنوب این جاده آبگیر زیبایی بنام کوه گل قرار دارد که پیشتر به آن اشاره شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تاریخچه روستای کره

در این روستا قصه ای افسانه ای وجود دارد افسانه ای که ردپای واقعیت در آن موج میزند قلعه با شکوه کره یا کک کهزاد که رستم از آنجا بر دیو کک کهزاد شورش می برد و قبرستان تاریخی و ما قبل تاریخ تنگ کره، و کشف آثار قدیمی در این منطقه نشان دهنده تاریخ کهن و رمزآلود این دیار است. این روستا که در شمال غربی شهر یاسوج واقع شده از شمال به قله های سرافزار دنا و از جنوب به رودخانه بشار و از غرب به روستای گورگنجو و از شرق به شهر سی سخت محدود میباشد.

ارتفاعات مهم

ارتفاعات مهم این شهرستان نیز میتوان موارد زیر را نام برد:

1. قله دنا
2. شوروم
3. کوه سیوک
4. سیاه کوه

• قله ی به ارتفاع ۴۴۰۹ متری، نهمین قله مرتفع ایران که نام آن قله دنا یا دینار که از کلمه دهنار برگرفته شده است که هر ساله تعداد زیادی کوهنورد از سراسر کشور ایران و سایر نقاط جهان برای صعود به این قله و قلل کناری آن به شهر سی سخت می آیند.

آثار تاریخی

در شهر سی سخت که در شهرستان دنا واقع شده است آثار تاریخی،باستانی،زیارتی و تفریحی بسیاری وجود دارد که مهم ترین آثار تاریخی که از زمانهای دور از ویرانه های شهر سی سخت مانده است میشود منطقه های زیر را نام برد:

• شهر دینار یا ده نار
• کوشک میمند یا خرنده
• پل پاتاوه
• قلعه کره

زیارتگاهها و اماکن تفریحی

همانطور که در متن فوق ذکر شده این شهر دارای زیارتگاهها و اماکن تفریحی بسیاری از جمله:

• امامزاده عبدالله
• امامزاده بی بی زهرا خاتون
• امامزاده سید نجم الدین مشهور به محمد طیار
• روستای درب کلات
• دریاچه کوه گل
• بن رود
• دشتک
• منطقه حفاظت شده دنا
• چشمه میشی
• غار دنا
• غار کی خسرو

زبان و فرهنگ

شهر سی سخت از نظر فرهنگی یکی از مناطق لرنشین جنوبی، که گویش مردم این شهر لری بویر احمدی ست که لر قومی با اصالت و ریشه دار است که اغلب در  غرب و جنوب غربی ایران ساکن اند و زبان لری نزدیک به زبان فارسی است و از لحاظ تاریخی باستان شناسان میگویند که قوم لر از سوی ناحیه پارس ها گویش خود را گرفته اند نه از سوی مادها ،پس به  همین علت هست که زبان لری نزدیکترین گویش به زبان پارسی یا فارسی است ریشه زبان لری برگرفته از لری بختیاری و خرم آبادی است برخی از اقوام لر در قرن دوازدهم هجری شمسی از مناطق کردنشین عراق کوچ کردند و در لرستان ساکن شدند که باعث شد گویش لری خرم آبادی تحت ثاتیر زبان کردی قرار بگیرد ولی ناگفته نماند که لرها مردمانی هستند که از نظر قومی و قبیله ای جزئی از مردم کرد بحساب نمی آیند لرها آمیزه های از قبایل آریایی مانند پارسی ها و قبایل قبل از آریایی ساکن در غرب کشور ایران مانند کاسی ها و عیلامی ها هستند.بر اساس تحقیق بسیاری از باستان شناسان و برخی از تاریخ دانان لرها را بازماندگان عیلامیان میدانند که بعد از سلطه آریای ها زبان آنها تغییر کرده است.پژوهشگران قوم لر را به انقلاب مادی در کشاورزی و مبارزه شاخص کرده اند.حمله عرب ها به ایران باعث شد که مناطق لر نشین تغییری ناچیز در فرهنگ و آدابشان ایجاد شودمردم لر به هر شکلی که بود زبان و خیلی از آداب و رسوم خود را حفظ کردند و در دوره حکومت صفویان دو منطقه لر نشین وجود داشت که این دو ایالت شامل لرستان و کهگیلویه است که در زمان های بسیار دور مرکز لرستان خرم آباد و مرکز کهگیلویه بهبهان بود .

پوشش زنان و مردان سی سخت

پوشاک مردم لر به طور کلی شبیه هم است با تفاوتی ناچیز، پوشش مردان لر لباسی بلند و راه راه به همراه جلیقه و شلواری بلند و گشاد و مشکی رنگ است با کلاهی نمدی ،کلاه مردان لر از پشم تهیه شده و به رنگهای سیاه یا قهوه ای می باشدکه رسم مردان سی سخت این است که پسران بزرگ خانواده و مردان میان سال و پیر مردان این خطه کلاه نمدی بر سر میگذارند و پسران کم سن و سالشان بدون کلاه هستند. نام لباس لری مردان چوقاست که در سی سخت کرمی رنگ است و چوقا در میان بختیاری ها به رنگهای سفید و سیاه با خط های عمودی راه راهاست این لباس یک پاپوش با کمربندی از چرم یا شالی بزرگ که آن را به کمر میبندند کفش مردان لر هم گیوه است.

حجاب در میان زنان لر مرسوم نیست لباس زنان بویر احمدی از دامنی بلند و پر چین و پیراهن آنان یک پیراهن بلند ، که از دو طرف باز است روسری زنان لر از جنس تور و نازک است که برای پوشش حجاب خود کلاهی به نام لچک میپوشند که یه روسری دیگر را روی سر میبندند که به آن چارقد میگویند و زنان قدیمی جلیقه ای بر روی لباس خود میپوشیدند که به آن دلگ میگویند رنگ لباسهای لری بویر احمدی شاد پر از رنگهای متنوع است به جز در مراسمات عزا، رنگ لباسهای زنان اکثرا مشکی و سبز میشود.

تاریخ فرهنگی

سی سختی ها پیرو دین اسلام و مذهب شیعه هستند که دین یکی از اساس زندگی آنهاست که این دیار جانشان را فدای دین و مذهب ایرانی- اسلامی کرده اند و تمام جوانب زندگی خود را بر جنبه های دینی بنا نهاده اند

برخی از زیارتگاههای شهر سی سخت پیشینه ای قبل از اسلام دارند اما برای شرح دقیق مذهبی این قوم اشاره به زیارتگهها کافی نیست این دیار و مردمش اعتقاداتی دارند از قبیل اینکه اسم فرزندان خود را اسلامی و از نام امامان و پیامبران انتخاب میکنند و سنت ازدواج را بسیار زیبا  و بر اساس قوانین اسلامی اجرا میکنند و در امر ازدواج رسومات خاصی دارند که در ذیل توضیح داده میشود.سی سختی ها موازین شرعی را کاملا رعایت میکنند و عبادات خود مانند نماز و روزه و حج را به جا می آورند .

رسم ازدواج

 

ازدواج‌های بین مردم یاسوج بیشتر شکل درون طایفه‌ای و درون ایلی است

 

در قدیم دو نوع ازدواج در ایلات کهگیلویه و بویراحمد شامل مصلحتی(سیاسی) و عادی وجود داشت.
ازدواج‌های مصلحتی( سیاسی): اغلب برای استحکام پیوندهای دوستی، قومی و پشتیبانی سیاسی و منطقه‌ای از همیدیگر بود که اغلب شکوهمند، پر هزینه و بین بزرگان طوایف، خوانین و کدخدایان بود.

ازدواج‌های عادی که ساده و کم هزینه و بین طبقات متوسط و فرو دست مردم ایل مرسوم بود.

 

میان ایلات و عشایر نظر و رأی پدر و مادر در امر ازدواج ملاک بوده و کمتر جوانی از رأی والدین در انتخاب همسر سرپیچی و تمرد می‌کرد.
تصمیم به برگزاری ازدواج در ایل بویراحمد (یاسوج)  به عهده پدر خانواده است و گاهی مادر به شکل غیره مستقیم نیز دخالت دارد.
ازدواج‌های بین مردم یاسوج بیشتر شکل درون طایفه‌ای و درون ایلی است و به علت شناخت کامل  افراد طوایف از همدیگر کار تحقیق از همدیگر کمتر یا اصلاً وجود ندارد.

هرگاه رأی پدر داماد بر وصلت با خانواده ( عروس ) قرار بگیرد، مادر داماد هم در جریان امر قرار گرفته و پسر( داماد) را نیز مطلع نموده و در صورت موافقت او،کار خواستگاری انجام می‌گرفت.

 

مراسم خواستگاری(گپ زنی)
در این مورد چون درباره ازدواج و چگونگی وصلت گفتگو و صحبت می‌شود به آن گپ زنی(حرف زنی) می‌گویند.
مرسوم بوده کار خواستگاری به وساطت فرد سالخورده‌ای از فامیل داماد که مورد قبول، اعتماد و احترام خانواده دختر نیز باشد، انجام می‌شود و بعد از کسب اطمینان از مثبت بودن جواب خانواده دختر،[ اغلب خانواده پسر از دختری خواستگاری می‌کنند که بدانند موافقت می‌کنند و پیش زمینه‌ای از دیدگاه مثبت آن‌ها نسبت به خانواده خویش داشته باشند].موضوع را به پدر داماد خبر داده و پدر نیز به اتفاق چند نفر از ریش سفیدان طایفه، خود به دیدار خانواده دختر رفته و از خانواده دختر، اغلب فقط پدر دختر و در برخی اوقات نیز چند نفر ریش سفید خاندان او حضور داشته، و هر کدام از بزرگان طرفین با بر شمردن محسنات پسر و دختر، و افتخارات خانواده‌های طرفین در مورد ازدواج صحبت می‌کردند.

 

خانواده دختر نیز ضمن تشکر از حضور میهمانان ( خانواده داماد ) و با وجود اینکه همه می‌دانند که جواب مثبت است، اما دادن جواب را به چند روز بعد موکول می‌کنند و بعد از چند روز به وسیله یکی از ریش سفیدان طایفه یا خاندان خویش جواب را به خانواده داماد می‌دهد.

 

مرحله نامزدی
بعد از پاسخ مثبت خانواده عروس به داماد عملاً مرحله نامزدی آغاز می‌شود و طی رفت و آمدهای که دو خانواده با همدیگر دارند زمان مراسم بله برون و کد خدایی‌کنان تعیین می‌شود.

 

کد خدایی (داوری)
در مراسمی که به کد خدایی معروف است ریش سفیدان و بزرگان خانواده‌های عروس و داماد در منزل پدر عروس دعوت شده و در مورد میزان مهریه، شیربها و یا ( حق شیر ) به مذاکره می‌نشینند، آن وقت که نامزدی جنبه رسمی پیدا می‌کند امروزه اغلب مراسم عقد کنان در این روز انجام می‌پذیرد و در این مراسم جشن بر پا بوده و ساز و دهل و یا ارگ ( سال‌های اخیر) نواخته می‌شود.
در مراسم کدخدایی خانواده داماد آذوقه‌های برای مخارج پذیرایی به خانواده عروس می‌فرستند.

 

اگر ازدواج بیرون از طایفه و ایل باشد میزان  شیر بها بالا است. در گذشته شیر بها چند رأس دام، برنج، آرد ،شکر، قند و مقداری پول بود اما امروزه پول است. شیربهای پرداخت شده تقریباً به طور کامل مصرف تهیه لباس عروس و جهیزیه او می‌شود.در صورت یتیم بودن عروس اختیار او با برادران بویژه برادر بزرگتر اوست.

 

حق شیر
میزان پولی است که خانواده داماد به مادر عروس به عنوان تشکر از ایشان در ازای شیری که به عروس خورانده می‌دهند، که به آن شیر بها می‌گویند.

 

باروزی
یک‌روز قبل از مراسمات کد خدایی و عروسی مقداری وسایل خوراکی( برنج، روغن، قند، چای، گوشت، میوه و وسایلی که برای تهیه‌ی غذای میهمانان لازم است) که از طرف خانواده داماد به خانواده عروس تحویل داده می‌شود، باروزی می‌گویند.

 

یوزی
درگذشته داماد برای فراهم نمودن هزینه‌های عروسی ازدواج به میان بستگان و اهالی طایفه‌اش می‌رفت کمک مالی می‌گرفت که به آن یوزی می‌گفتند.که امروزه دیگر مرسوم نیست.
در گذشته نه چندان دور خانواده پسر برای عروس،کفش، پارچه برای لباس، چادر، روسری می‌فرستادند. اما امروزه دختر به همراه پسر و خواهر داماد برای خرید به بازار می‌روند.

 

سرکاله
خانواده داماد برای بستگانشان بخصوص زنان و دختران اقوام هنگام خرید لباس یا رخت برای عروس یک سری پوشاک می‌خریدند و به آنها بعد از عروسی هدیه می‌کنند که به آن سرکاله یا سر کالا می‌گویند.

 

پشا
اگر چه در میان ایلات استان هزینه عروسی و بخش اعظم جهیزیه خانه با داماد است اما بخشی از جهیزیه را که جزء وسایل اصلی عروس است یا با پول که خانواده داماد به خانواده عروس می‌دهند تهیه می‌شود، پشا عروس می‌گویند.

 

عقدکنان
در گذشته روحانی یا ملای طایفه و ایل، خطبه عقد را در روز کدخدایی جاری می‌کردند ولی امروزه مراسم عقد کنان در محاضر برگزار می‌شود.

 

پارنج
فردی که از طرف خانواده‌های عروس و داماد به سراغ بستگان رفته و آن‌ها را برای مراسم جشن عروسی دعوت می‌کرد، از طرف مدعوین هدیه‌ای دریافت می‌کرد ،که به آن پا رنج یعنی حمل رنج و زحمتی که برای دعوت کردن کشیده بود به او می‌دهند.

 

خانواده‌های عروس و داماد بستگان را برای روز جشن دعوت می‌کردند

 

دعوتی
در گذشته برای بزم و مراسم عروسی ساز و دهل وجود داشت. و خانواده‌های عروس و داماد چند روز قبل از مراسم عروسی در سال‌های نه چندان دور زمان عروسی به زمان کوچ ایلات و سعد و نحس بودن ایام بستگی داشت و خانواده‌های عروس و داماد بستگان را برای روز جشن دعوت می‌کردند که به این کار دعوتی می‌گفتند.

 

زنان و مردان با لباس محلی به رقص و دستمال بازی و ترکه بازی و کل زدن که نوعی بازی محلی است، می پرداختند. امروزه در مراسمات بیشتر از ارگ استفاده شده و با لباس‌های رنگارنگ به دستمال بازی و ترکه بازی( چوب بازی )می پردازند و اشعاری که به آن شیردمای گفته می‌شود توسط زنان سروده می‌شد.

در گذشته زنان روستا و امروزه آرایشگاه‌ها به آرایش عروس و آماده کردن او برای رفتن به خانه داماد می پردازند.

 

در قدیم علاوه بر جواهرات، النگو، سینه ریز و گوشواره یک جواهر گرد به بینی سوراج شده عروس نصب می‌‎کردند که به آن خالک می‌گفتند.
در گذشته عروس را سوار بر اسب  تزئین شده و امروزه سوار یر خودروهای گل کاری شده، ازخانه پدر به خانه شوهر می‌برند.

 

در روزگاران گذشته در عروسی گلوله‌هایی شلیک می شود که نماد شادی و جشن بود که امروز کمتر شده است.وقتی عروس به خانه داماد برده می شود آنجا نیز جشن وترکه بازی و کل برقرار است.

 

شب زفاف ( حجله یا حیله)
مکانی که مراسم زفاف عروس و داماددر آن برگزار می‌شود را حجله یا حیله می‌گویند. در گذشته نه چندان دور، رسم بر این بود که یک حبه قند را با دسمالی پسر عموی نا بالغ عروس بر کمر او می بست و داماد در حجله این کمر بند را باز می کرد که نشان نجابت و پاکی عروس بود.

 

روگشان
در گذشته وقتی عروس و داماد با لباس‌های نو و رنگارنگ به حجله برده می‌شوند داماد مبلغی پول یا سکه طلا به عروس هدیه می‎داد و به تعبیر یارچه‌ای را که روی صورت او بود بر می‌داشت که به آن روگشان می‌گفتند.

 

مراسم ازدواج در کهگیلویه و بویراحمد

 

پاتختی(پس پرده‌ای)
یک هفته بعد از مراسم عروسی مادر عروس، زن عمو، زنان برادران و زن دایی‌های عروس با بردن آذوقه خویش که اغلب گوشت، برنج ، روغن و قند است به خانه داماد رفته و آنجا غذا پخته و با خانواده داماد دور هم یک وعده غذا صرف می‌کنند و خانواده داماد نیز به پاس تشکر هدایایی به میهمانان می‌دهند که به این مراسم پا تختی گفته می‌شود.

 

یک هفته بعد از عروسی خانواده عروس گندم برشته، کلخنگ، شکلات، کشمش یا مغز بادام کوهی با هم قاطی کرده و در یک دستمال گذاشته به خانواده داماد داده تا بین بستگان خویش تقسیم کنند خودشان نیز بین  بستگان و اقوام و هم طایفه‌های خود تقسیم می‌کنند و بستگان نیز در عوض وجه نقد یا هدایایی برای خانواده عروس می‌فرستند تمام این هدایا به عروس و داماد داده می‌شود کلیه این آداب و رسوم به نوعی بهانه ای برای کمک مالی عروس و داماد است.

 

سرکشی (واطلبان)
ده روز تا یک ماه بعد از مراسم عروسی عروس به خانه پدر برگشته و مدت چند روز می‌ماند. اغلب این بازگشت به این منظور است که چون عروس عادت به دوری از خانواده پدری ندارد دلتنگ شده و مدتی جهت حل مشکل دلتنگی در خانه پدر می‌ماند.

 

قاعده بر این است که می‌بایست داماد دنبال عروس بیاید و او را بر گرداند و تا داماد سراغ او نیاید، نباید برود چون وقتی داماد دنبال او نیاید به این معنا است که او را نمی‌خواهد. رسم بر این است که خانواده عروس هدیه ای به عروس می دهند.در گذشته این هدیه بیشتر یک فرش،قالیچه،گلیم و … یا یک گاو، اسب، قاطر، بره، بزغاله و …. بود.

 

 

 

انواع شله در کهگیلویه و بویراحمد

● شله ماسی یا شله دووی:

 برای تهیه‌ی این غذا، پس از جوشاندن دوغ، برنج را در آن می‌جوشانند و پونه و پیاز داغ را به آن اضافه می‌کنند. بعد از آن‌که از حالت آبکی درآمد، در سینی می‌ریزند. وسط سینی را خالی می‌کنند و کره‌ی محلی در آن می‌گذارند. هرکسی بخواهد از این غذا بخورد، کره را از وسط سینی روی غذا می‌ریزند و می‌خورد.

 ●شله شیری(شیر برنج):

از دیگر غذاهای سنتی در روستای فتح، بر حسب اینکه از قدیم الایام دامداری پیشه مردم این روستا بوده، لذا لبنیات جایگاه ویژ های در خوراک افراد روستا داشته و شله شیری یا شیر برنج یکی از این غذاهای لبنی است.
برای تهیه شله شیری ابتدا برنج را در آب ریخته و بعد از نرم شدن شیر را به آن اضافه می کنند و در عین حال که ساده درست می شود بسیار خوشمزه است.

●شله ماشکی (ماشی)

مواد اولیه این خوراک نیز ماش و برنج است، ماش را آن قدر میجوشانند تا پوستهاش باز شود و برنج را به آن اضافه می نمایند، سپس به آن پیاز داغ اضافه می کنند. این خوراک بیش تر در زمستان تهیه می شود

●شله(برنج) بادامی:

شله بادامی که مخلوطی از بادام کوهی( محصول مناطق اطراف گچساران و چم شیر و باشت و سایر مناطق می باشد) و برنج می باشد بدین صورت طبخ می شود که در ابتدا بادام به همراه پوست آن توسط بَردِهر(آسیاب کوچک دستی) ریز ریز می شود، در آب جوشانده و بعد از مدتی برنج را به آن اضافه می کنند و بسیار خوشمزه است.

● کله ‌جوشک یا کلک سوز:
این غذا، نوعی غذای ساده است که از دوغ درست می‌شود. ابتدا پیاز و پونه را در روغن تفت می‌دهند و پس از این‌که پیاز قرمز رنگ شد، دوغ را به آن اضافه می‌کنند. معمولا به تعداد هر نفر یک لیتر دوغ استفاده می‌شود. سپس کمی ادویه به آن اضافه می‌کنند و می‌جوشانند. زمانی که غلیظ و سبز رنگ شد، با نان محلی آن‌را می‌خورند. این غذا بیشتر در مناطق گرمسیری در فصل بهار توسط عشایر مصرف می‌شود.

 

 ● آش کارده (هره):

 برای تهیه‌ی این غذا، کارده را که گیاهی گرمسیری با برگ‌های پهن است، خورد می‌کنند و در آبلیمو می‌خوابانند، تا ترش شود. بعد از دو روز آب به آن اضافه می‌کنند. بعد از جوشیدن، گندم و برنج نیم‌کوب به آن اضافه می‌شود. این آش معروف‌ترین آش این منطقه است.

●پلو محلی:

 مواد اولیه آن برنج، قارچ و لیزک است. لیزک را با آب میجوشانند تا خوب نرم شود بعد برنج را به آن میافزایند. قارچ خشک شده تمیز را در آب نگاه داری کرده تا نرم شود و سپس آن را به مخلوط برنج و لیزک اضافه میکنند تا دم بکشد.

●آبگوشت:

 آبگوشت متداول ترین غذای عشایر این منطقه است که از گوشت و حبوبات تشکیل یافته است.

●دمپخت:
مواد اولیه این غذا برنج و ماش یا برنج و عدس و … است. ابتدا ماش یا عدس و یا افزودنی های دیگر مثل لوبیا را طوری میجوشانند تا نرم شود اما پوسته آن باز نشود، قبل از باز شدن پوسته، برنج را به آن اضافه میکنند تا برنج هم نرم شود، سپس آن را آبکش کرده و دم میکنند.

●قورمه:

گوشت گوسفند را از استخوان جدا کرده و با پیه سرخ کرده و با اضافه کردن مقداری نمک آن را در ظرفی که از پوست درست شده نگهداری می کنند. در مناطق سردسیری و یخبندانهای زمستانه از این غذا استفاده می شود.

●دنگو:
آش دنگو از غذاهای محلی استان کهگیلویه و بویراحمد است که سرشار از حبوبات می باشد و در فصل زمستان بیشتر رواج دارد چون به اعتقاد مردم استان این آش برای سرماخوردگی بسیار مناسب است.
مواد لازم:
عدس، لوبیا چشم بلبلی، لیزک (گیاهی است دارویی که در فصل بهار در استان کهگیلویه و بویراحمد می روید)، ماش، نخود، گندم، ادویه، زردچوبه، نمک و آب به مقدار لازم.
طرز تهیه: ابتدا آب مورد نیاز را اضافه می کنیم و اجازه می دهیم تا جوش بیاید. بعد از به جوش آمدن گندم را اضافه می کنیم ( گندم به نسبت مواد دیگر باید زیادتر بپزد و همچنین زمان پخت آن از سایر مواد بیشتر است).
بعد از چند دقیقه که گندم پخت، نخود را اضافه می کنیم و در ظرف را می بندیم و منتظر می مانیم تا کاملا پخته شود. بعد از پخت کامل گندم و نخود بقیه مواد را اضافه می کنیم و اجازه می دهیم تا مواد کاملا با هم پخته شوند.

 ● نان بلیط یا بلوط:

 قدیمی‌ترین نان محلی کهگیلویه نان بلیط یا نان بلوطی است. برای تهیه‌ی این غذا پوسته‌ی سخت بلوط را می‌گیرند و خشک می‌کنند. سپس پوسته‌ی نازک بعدی را که به آن جفت می‌گویند، نیز می‌گیرند. این پوسته خاصیت درمانی دارد و برای درمان دردهای معده مفید است. جفت بسیار تلخ است و آن‌را درون پوسته‌ی کپسول ۵۰۰ می‌گذارند و می‌خورند، یا آن‌را می‌جوشانند و می‌خورند و بعد از آن، تکه‌ای گوشت کباب‌شده می‌خورند، تا از حالت تهوع جلوگیری شود.
برای تهیه‌ی نان بلوطی عصاره‌ی بلوط یا کلگ را درون آب یک هفته می‌خیسانند، تا به‌صورت خمیر درآید. سپس آن‌را درون سبدهای مخصوصی که از شاخه‌های بادام کوهی می‌سازند، پالایش می‌کنند. بعد آن‌را با دست ورز می‌دهند و به‌وسیله‌ی ابزاری به نام حسوم آن‌را روی ساج پهن می‌کنند و به‌وسیله‌ی حسوم وارونه می‌کنند، تا دو طرف آن برشته شود. این نان به رنگ قهوه‌ای تیره است.

 ● نان برکو:
برای تهیه‌ی این نان، کلگ (عصاره بلوط) را با آرد گندم مخلوط می‌کنند و به‌صورت خمیر درمی‌آورند. سپس روی ساج پهن می‌کنند. این نان بزرگ‌تر از نان بلوطی است و شبیه نان لواش است. این نان قهوه‌ای روشن است.

 

 

●لِوی:

لوی با کسره زیر لام به دین ترتیب آماده می شود که شیر بز و یا گوسفند و گاوی را که به تازگی زائیده باشند می دوشند و پس از پخت به صورت جامد در می آید. این غذای خوشمزه و مقوی مخصوص زمستان و فصول سرد سال است و باید آن را گرم خورد زیرا وقتی سرد می شود از مزه می افتد.

● تلیت پیاز:
برای تهیه‌ی این غذا، پیاز را در روغن تفت می‌دهند و بعد از این‌که پیاز قرمز شد، ادویه به آن اضافه می‌کنند. سپس در آن، آب می‌ریزند و بعد از جوشیدن، آن‌را با نان می‌خورند.

سوغات خوراکی

گردو

 

 

این استان یکی از استان‌های برتر در زمینه‌ی تولید گردو در کشور است و بیش از ۷ هزار هکتار باغ بارور گردو دارد. شرایط جغرافیایی باعث شده تا گردوی این استان به عنوان یکی از مرغوب‌ترین گردوهای کشور شناخته شود و مشتریان زیادی در بازار گردوی کشور داشته باشد. بیشترین تولید گردوی استان، مربوط به شهرستان‌های بویراحمد، دنا و چرام است. برداشت گردو در استان از نیمه‌ی اول شهریور شروع می‌شود و تا اوایل نیمه‌ی دوم مهر، ادامه دارد.

عسل

 

این استان با تولید ۱۰۰۰ تن عسل در سال، یکی از قطب‌های تولید این محصول در کشور است. عسل تولیدشده در استان، از کیفیت بالایی برخوردار است و جایگاه ویژه‌ای در صادرات عسل به کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس دارد. عمده دلیل مرغوبیت این عسل، تغذیه‌ی طبیعی زنبورها در بیشتر ایام سال به دلیل بهره‌مندی استان از پوشش گیاهی غنی در مراتع کوهستانی و جنگل‌های طبیعی است. کندوداران استان از اواخر خرداد، برداشت عسل از کندوها را شروع می‌کنند و این فعالیت تا پایان مرداد ادامه دارد.

انگور

 

 

هر سال از باغ‌های این استان، بیش از ۳۶ هزار تن انگور برداشت می‌شود و حجم عمده‌ای از این محصول به صورت تازه به بازارهای مصرف در سایر استان‌های کشور، ارسال می‌شود. کشت انگور در استان، هم به صورت کشت آبی و هم به صورت دیم‌کاری انجام می‌شود. شهرستان‌های دنا، باشت و چرام، تولیدکنندگان اصلی انگور در استان هستند و برداشت انگور از اواسط مرداد در استان آغاز می‌شود. مهم‌ترین انواع انگور استان عبارت‌اند از یاقوتی، عسگری، سیاه، ریش‌بابا، رجبی و رطبی.

ماهی قزل‌آلا

 

 

وجود منابع آبی بسیار در استان، شرایط مناسبی را برای پرورش آبزیان مهیا کرده است. ماهی قزل‌آلا یکی از آبزیان سردآبی است که بیشتر حجم تولید استان در این حوزه را به خود اختصاص داده است. این استان با تامین ۱۰ درصد از نیاز بازار داخلی، رتبه‌ی چهارم کشور را در زمینه‌ی تولید، پرورش و تکثیر ماهی قزل‌آلا دارد. ماهی قزل‌آلای منطقه‌ی گردشگری موگرمون، در شهرستان لنده، از نظر کیفیت در سراسر کشور شهرت دارد.

صنایع دستی

انواع گلیم

مهم‌ترین محصول استان در حوزه‌ی صنایع دستی، انواع گلیم است که بافت آن در بین زنان عشایر و روستایی بیشتر مناطق استان رواج دارد. از مشهورترین انواع گلیم استان، گچمه است که توسط عشایر قشقایی ساکن استان بافته می‌شود. گچمه نوعی گلیم گل‌برجسته است که علاوه بر زیرانداز به عنوان رویه‌ی پشتی نیز کاربرد دارد. در بافت گچمه، حاشیه و نقوش، به روش قالی‌بافی بافته می‌شوند و زمینه مانند گلیم بافته می‌شود. یکی دیگر از گلیم‌های مشهور استان، گلیم مشته است که فقط توسط زنان روستای درغک بخش دیشموک در شهرستان کهگیلویه بافته می‌شود. گلیم مشته، گلیمی یک‌رو و ضخیم است که روش بافت منحصربه‌فردی دارد.

 

در بافت این نوع گلیم، نقش در یک طرف بافته می‌شود و در روی دیگر گلیم، نمایان می‌شود. در واقع، آن طرفی که هنگام بافت، روی دار است، قسمت زیرین گلیم است و طرفی که هنگام بافت، پشت دار قرار گرفته، روی گلیم است و نقش دارد. این نوع گلیم، به دلیل رها شدن پرزهای اضافی در قسمت زیرین، نسبت به سایر انواع گلیم، قطر بیشتری دارد. البته در استان، علاوه بر گلیم‌های گچمه و مشته، گلیم ساده که به گلیم تخت یا دورو نیز مشهور است، بافته می‌شود. گلیم ساده به روش پودگذاری و بدون پرز بافته می‌شود به این صورت که نخ پود با عبور از لابه‌لای تارها، طرح مورد نظر بافنده را به وجود می‌آورد.